ԱՍՈՒԼԻՍ՝ ԼՅՈՒԴՄԻԼԱ ՍԱՐԳՍՅԱՆ ԵՎ ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐՅԱՆ

«Հայելի» ակումբի հյուրերը ապրիլի 26-ին «Հնչակյան» կուսակցության ատենապետ Լյուդմիլա Սարգսյանն ու ԱԺ պատգամավոր Արտակ Զաքարյանն էին (ՀՀԿ): Ասուլիսի արձանագրությունների սառեցումն էր:

Վարող.-Բարև՛ ձեզ, շնորհակալ եմ, որ հրավերն ընդունեցիք: Այսօր մեր հյուրերն են «Սոցիալ դեմոկրատական հնչակյան» կուսակցության ատենապետ Լյուդմիլա Սարգսյանը և «Հանրապետական» կուսակցությունից Արտակ Զաքարյանը: Խոսելու ենք վերջին զարգացումներից՝ կապված հայ-թուրքական արձանագրությունների հետ: Որքանո՞վ էր ձեզ համար կանխատեսելի կամ անկանխատեսելի այսպիսի ընթացքը: Նկատի ունեմ Ցեղասպանության 95-րդ տարելիցից առաջ մեր նախագահի հայտարարությունը և խորհրդարանում արձանագրությունների վավերացման գործընթացի սառեցումը: Խնդրեմ:

 Լ. Սարգսյան.-Ոչ մի անկանխատեսելի բան կարծես թե չկա, որովհետև ի սկզբանե, դեռ մեկ տարի առաջ, երբ արդեն բանակցություններ էին գնում հայ-թուրքական հարաբերությունների հաստատման և այլն, մեզ համար ակնհայտ էր, որ դա մի ճանապարհ է, որը ոչ մի տեղ մեզ չի հասցնելու: Ես ուզում եմ նախ և առաջ խոսել որպես «Հնչակյան» կուսակցության ատենապետ. մենք ի սկզբանե դեմ ենք եղել ընդհանրապես այս փուլում հայ-թուրքական հարաբերությունների հաստատմանը՝ շատ լավ հասկանալով, որ այո, մեր տնտեսության զարգացման համար բաց սահմաններն անհրաժեշտ են, բայց պետք էր հաշվի առնել որոշ հանգամանքներ ստեղծված իրավիճակում. այս փուլում հարաբերությունների հաստատումը կարող էր վտանգել և՛ մեր երկրի անվտանգությունը, և՛ ընդհանրապես դեմոգրաֆիկ ֆոնը կարող էր փոխել այս շրջանում, բայց հիմնական պատճառը դա չէր: Մենք, որպես կուսակցություն, շատ լավ ճանաչելով, դժբախտաբար, պատմականորեն երկար շփումներ ունենալով Թուրքիայի հետ և դրա ազդեցությունն անմիջապես տեսնելով 15 թ.՝ մենք շատ լավ հասկանում էինք թուրք դիվանագիտության երկակի խաղը և դրա ծանրագույն հետևանքները, և ակնհայտ էր, որ Թուրքիան, Հայաստանի սահմանը փակելով, ի սկզբանե նպատակ էր հետապնդում Արցախի խնդրում ադրբեջանանպաստ լուծումներ տեսնել, և սահմանի բացումն ընդամենը խաղ էր: Ինչ վերաբերում է Սերժ Սարգսյանի մոտեցումներին, բազմիցս այս մասին մենք ասել ենք, և հիմա ևս ուզում եմ կրկնել, որ Սերժ Սարգսյանը, դժբախտաբար, ներքին լարվածությունը թուլացնելու փոխարեն, ժողովրդի, քաղաքական ուժերի հետ երկխոսության գնալու փոխարեն, քաղբանտարկյալների հարցում զիջումների գնալու փոխարեն փորձեց իր լեգիտիմությունն ապահովել նախ և առաջ դրսում: Դրա համար նա գտավ մի թեմա, որը հետաքրքիր էր արտաքին աշխարհին, և այդ թեմայի շուրջ սկսեց կարևորել իր անձը և շփումների մեջ մտնել տարբեր երկրների ղեկավարների հետ՝ ակնկալելով, որ նրանք հետաքրքրված են հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավման հարցում: Այդ ամենի ընթացքում ֆուտբոլային դիվանագիտությունը, ես կարծում եմ, որ նախև առաջ ապահովում էր սեփական լեգիտիմության խնդիրը…

Վարող.-Եվ ապահովե՞ց, հաջողվե՞ց:

Լ. Սարգսյան.-Միանշանակ ոչև չէր էլ կարող ապահովել, որովհետև, նորից եմ կրկնում, Թուրքիայի երկակի դիվանագիտությունը և ի սկզբանե արձանագրություններում առկա նախապայմանները, որոնք երկար ժամանակ իշխանական թևը փորձում էր հերքել, իսկ դա կարծում եմ, որ նաև նրանց համար էր տեսանելի, հետևաբար դրված էր մի խնդիր…

Վարող.-Այսինքն՝ մենք պարտվա՞ծ դուրս եկանք:

Լ. Սարգսյան.-Միանշանակ: Ես կարծում եմ, որ առկախումն ավելի շատ սրեց հայ-թուրքական հարաբերությունները, քան որևէ դրական ազդեցություն ունեցավ մեր հարաբերությունների մեջ: Առավել ևս, կարծում եմ, որ վերջին տասնամյակների ընթացքում այնտեղ խաղաղ, անվտանգ ապրող հայ ազգաբնակչությունը կրկին հնարավոր է, որ վտանգների ենթարկվի, և դրանից որևէ բան մենք չենք շահում, առավել ևս՝ ես կարծում եմ, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների սառեցման ներկա փուլն արագացնելու է արցախյան խնդրի լուծման գործընթացը…

Ա. Զաքարյան.-Նախ, ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել հրավերի համար, բնականաբար, տիկին Սարգսյանը փորձեց հարցերի մի ամբողջ սպեկտրի միանգամից անդրադառնալ, շատ հարցեր իրար հետ ընդհանրապես առնչություն չունեն: Միանգամից ասեմ, որ քաղաքական իշխանությունը 2008 և 2007 թթ. ընտրություններից հետո՝ համապետական, ընդհանրապես լեգիտիմության ապահովման խնդիր չի ունեցել և չունի նա այսօր, որովհետև նախ և առաջ պետք է հասկանալ լեգիտիմություն բառի իմաստը: Դա առաջին հերթին սոցիալ-հոգեբանական կատեգորիա է, որի հիման վրա իշխանությունն իրականացնում է իր լիազորությունների ամբողջ ծավալը: Սկսված գործընթացի հետ կապված՝ արդեն մեկ տարի՝ շատ ակտիվ քննարկումներ են տեղի ունեցել, և այդ քննարկումները նաև շարունակվում են արդեն հարթության վրա, այլ մոտիկվներով, այլ ձևակերպումներով՝ կապված վերջին իրադարձությունների հետ, և նախագահի՝ ապրիլի 22-յան ուղերձից հետո արդեն գործընթացը նոր որակ, նոր հնչեղություն է ստանում և նոր մոտեցումներ՝ չնայած որ ռազմավարական առումով ՀՀ արտաքին քաղաքականության մոտեցումենրը չեն փոխվսւմ: Դրանք են՝ առանց նախապայմանների հարաբերություններ կառուցելուն ուղղված քաղաքականությունն է հարևաննների և առաջին հերթին՝ Թուրքիայի Հանրապետության հետ, և այդ իսկ պատճառով արձանագրություններում մեր ստորագրությունները պահպանվում են, սակայն, հաշվի առնելով արձանագրությունների վավերացման գործընթացում Թուրքիայի Հանրապետության ամենատարբեր մոտեցումները՝ գործընթաց ներմուծել չհիմնավորված, չպատճառաբանված, ընդհանրապես հարաբերությունների կառուցման հետ կապ չունեցող խնդիրները, մեր երկիրը գնաց միջազգային պրակտիկայում ընդունված այն տարբերակին, որ մենք սառեցնում ենք վավերացման գործընթացը և կսպասենք Թուրքիայի Հանրապետության կողմից խորհրդարանում վավերացմանը:

Վարող.-Որն ինչ-որ բանի սկի՞զբ է:

Ա. Զաքարյան.-Որը, այո, սկիզբ է նոր քաղաքականության: Սա նշանակում է, որ ի սկզբանե հիմնավորվեց, ի ցույց դրվեց այն հանգամանքը, որ այս գործընթացում նախապյմանների լեզվով խոսել՝ նշանակում է տապալել գործընթացը: Եվ, բնականաբար, այսօր ամբողջ գործընթացի ողջ պատասխանատվությունը կրում է Թուրքիան, սա ակնհայտ է, սա հստակ է և՛ միջազգային տարբեր ձևաչափերում, և՛ միջպետական երկկողմանի հարաբերություններում: Այսինքն՝ այստեղ շատ ավելի պարզվեցին, շատ ավելի հստակեցվեցին կողմերի պարտավորությունները, և, բնականաբար, միանշանակ նաև ողջունելի և ընդունելի է այն հանգամանքը, որ Թուրքիայի Հանրապետության կողմից վավերացումից հետո ՀՀ-ը պատրաստակամություն է հայտնել շարունակել միջազգային սկզբունքներին և իրավական նորմերին համապատասխան, նաև մեր երկրի օրենսդրության հիման վրա գործընթացի շարունակությունը կազմակեչպել արդեն խորհրդարանի մասշտաբով, նորից եմ կրկնում՝ Թուրքիայում դրանք վավերացնելուց հետո: Իսկ ինչ վերաբերում է, որ այս գործընթացը բացասական անդրադարձ է ունենում, ես բոլորովին հակառակ կարծիքի եմ, ընդհակառակը, դրանք նոր քաղաքական իմպուլսներ, նոր քաղաքական դիվիդենտների հնարավորություն են ապահովում Հայաստանի Հանրապետությանը՝ և՛ Արցախի Հանրապետության խնդրի խաղաղ կարգավորման գործընթացում ավելի շահեկան դիրքերից հանդես գալու, և՛ միաժամանակ Ցեղասպանության ճանաչման խնդիրն առաջ մղելու և դրանում արդեն նաև համախոհներ, քաղաքական նոր շահեր, նոր մոտիվներ ու մոտեցումներ ներգրավելու համար:

Լ. Սարգսյան.-Շատ հարգելով մեր բանախոսին՝ ես հասկանում եմ, որ դա ընդհանուր ՀՀԿ-ի մոտեցումն է, և բնական է, որ այդպես պետք է ներկայացվի, բայց իրողությունը լրիվ այլ է, երբ խոսում ենք առանց նախապայմանների թեմայի մասին, իշխանությունն ինքն արդեն ընդունում է այն, ինչ ընդդիմությունը մեկ տարի շարունակ պնդում էր, որ ի սկզբանե այդ արձանագրությունների հիմքում դրված էին նախապայմաններ, որոնք զարմանալի է, որ մեր կողմից տեսանելի էին, իշխանության կողմից՝ ոչ: Իմ կարծիքով՝ արդեն բազմիցս դա հնչել է իշխանության կողմից:

Վարող.-Ի՞նչն է հնչել:

Լ. Սարգսյան.-Նախապայմանների առկայությունը, Թուրքիան նոր չէ, որ այդ նախապայմաններն առաջ է քաշում, դա ի սկզբանե տեսանելի էր, և ո՛չ Թուրքիայի արտգործնախարարը, ո՛չ անգամ Էրդողանը չէին հերքում այդ փաստը: Դժբախտաբար, մենք չենք կարողանույմ լրիվ ինֆորմացիայի տիրապետել, մեր իշխանությունների ներկայացրած տեսակետները հասարակությանը չեն ներկայացվում, մենք հնարավորություն ունեինք տեղեկանալու այդ ամենի մասին կա՛մ ադրբեջանական լրատվամիջոցների կողմից, կա՛մ թուրքական:

Վարող.-Լավ, հիմա հասկացանք և հետ վերցրեցինք. ի՞նչ ենք կորցրել, ի՞նչ է տեղի ունեցել:

 Լ. Սարգսյան.-Իմ կարծիքով՝ ամեն դեպքում ոչինչ չենք շահել:

 Արմինե Գևորգյան, «Ռադիո Հայ».-Բայց ինչ-որ բան կորցրե՞լ ենք:

 Լ. Սարգսյան.-Իհա՛րկե, եթե փակվում է հայ-թուրքական թեման, իսկ այդ թեմայի մեջ Թուրքիան միանշանակ երբևիցե զիջումների չի գնալու Արցախի խնդրի կարգավորման հարցում և այսօր էլ հստակ արդեն հայտարարել է, որ մենք ի սկզբանե այդ տեսակետը պահել էինք և մինչև վերջ էլ պահպանելու ենք մեր տեսակետը, և դա նշանակում է, որ ճնշումները շատ ավելի մեծանալու են, նաև եկեք հիշենք…

Վարող.-Ինչու՞, բայց մենք նախաձեռնում էինք, մենք ուզում էինք…

 Լ. Սարգսյան.-Երբ արդեն խոսվում է, որ նույնիսկ Ռուսաստանի արտգործնախարարի կողմից Ադրբեջանի ներկայացրած տեսակետը, որ Թուրքիան պետք է ներգրավվի Մինսկի խմբի համանախագահների շրջանակներում և աջակցի բանակցություններին, դա արդեն խոսում է այն մասին, որ Թուրքիան ինչ ձգտումներ որ ուներ, կարծես թե կարողացավ հասնել: Նա տարածաշրջանում լրջագույն գործոն դարձավ, որը փորձում է մասնակցել հակամարտությունների կարգավորման գործում, մասնավորապես՝ Արցախի հարցում, և դա նշանակում է, որ մեր դիրքերը նոինյիսկ Մինսկի խմբի համանախագահների շրջանակներում ծատ ավելի թույլ են լինելու, քան Ադրբեջանի դիրքերը:

 Ա. Զաքարյան.-Նախ և առաջ խնդորւմ և առաջարկում եմ, որպեսզի մենք այս պահին, օգտվելով գործընթացի նոր ելևէջներից, չփորձենք լայն հասարակության մոտ կարծիք ձևավորել իմիտացիաների և մանիպուլյացիաների միջոցով: Բնականաբար, որևէ հետևանք… Ի սկզբանե նաև հայտարարվել է՝ անկախ ընթացքի ելքից, անկախ գործընթացի տարբեր փուլերում ի հայտ եկած հանգամանքներից, անկախ քաղաքականապես շահարկման ենթակա խնդրիներից՝ ՀՀ-ը որևէ կերպ ոչինչ չի կորցնում այդ գործընթացից, ընդհակառակը՝ շահում է տարբեր ճակատներում: Մեր քաղաքականությունն ի սկզբանե կառուցված է եղել՝ նաև հաշվարկների հիմքում ունենալով Թուրքիայի արտաքին քաղաքական պրոբլեմները տարբեր երկրների և տարբեր կառույցների հետ: Թուրքիայի աշխարհագրական դիրքը և տարածաշրջանում ունեցող զարգացումներն այլևս հնարավորություն են տալիս Հայաստանին խաղարկելու նաև ի՛ր աշխարհագրակնա դիրքը և հետագա զարգացումները: Այստեղ ավելի խորը աշխարհաքաղաքական խնդիրներ են, և էմոցիաների վրա կառուցվել գործընթացը՝ բոլորովին արդարացված չէ: Մասնավորապես մենք խոսում ենք Արցախի խնդրի կարգավորման մասին, այդ ու՞մ էր անհայտ, որ Թուրքիան փորձելու է շահարկել դա: Խոսում ենք Ցեղասպանության խնդրից, ու՞մ էր անհայտ, որ դա շահարկվելու է: Անձամբ ես չէի հարգի թուրք քաղաքական գործիչներին, եթե չշահարկեին այդ հնարավորությունը, բայց քաղաքականությունը, նորից եմ ասում, հնարավորի արվեստ է: ՀՀ-ն իր ամբողջ քաղաքական, դիվանագիտական ռեսուրսները, ամբողջ քաղաքական գործունեությունը կառուցեց հստակ երկու բանաձևի վրա: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Հայաստանը նաև ռեալ հնարավորություն է ստանում տարածաշրջանում երկարատև կայունության ապահովման և անվտանգության ապահովման բանալի ունեցողի դերում հանդես գալ, և այսօր դա ակնհայտ է՝ ՀՀ-ը տարանջատեց և մինչև վերջ իր քաղաքականությունը կառուցեց երեք ուղղությունների վրա՝ Թուրքիայի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ, Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը որևէ կերպ չի առնչվում դրա հետ, ընդհակառակը, սա նաև ակտիվացման լրացուցիչ ազդակներ իր մեջ պարունակեց, և Արցախի խնդրի կարգավորման գործընթացը նախապես համաձայնությամբ ձեռք բերված 2007 թ.  մադրիդյան սկզբունքների վրա կառուցված խնդիրն է, որտեղ կարգավորման երեք սկզբունքները հստակ դրված են, և կարևորված է առաջին սկզբունքը՝ ազգերի ազատ ինքնորոշման սկզբունքը, որի վրա էլ նաև կառուցվում են արցախյան խնդրի կարգավորման գործընթացի մեր մոտեցումները, որոնք հասկանալի և ընդունելի են ինչպես Մինսկի խմբում, այնպես էլ մյուսներիօ կողմից: Իսկ ինչ վերաբերվում է Թուրքիայի ցանկությանը Մինսկի խմբում… Թուրքիան վաղուց Մինսկի խմբի անդամ է, բայց Թուրքիան եռանախագահության մեջ լինել չի կարող, սա հստակ է, բազմիցս Թուրքիան տարբեր, նաև կուլիսային քաղաքականություններում փորձել է ներգրավել իր ջանքերը, սակայն ունենք այն, ինչ ունենք: Ունենք այսօրվա պարզ իրողությունը՝ եռանախագահները երեք պետությունների…

 Լ. Սարգսյան.-Ես շատ կարճ անդրադառնամ՝ ինչ վերաբերում է մանիպուլյացիաներին և իմիտացիաներին, ես կարծում, որ դա ճիշտ հասցեով չէր ասված նախ և առաջ, որովհետև դրա մեծագույն վարպետը ես կարծում եմ՝ մենք չենք: Ինչ վերաբերում է առաջխաղացումներին կամ հաշվարկներին, ես նորից պիտի պնդեմ, որ այդ հաշվարկները կառուցված չէին ի նպաստ մեր երկրի խնդիրներին…

 Ա. Զաքարյան.-Ես խնդրում եմ, Դուք ասեք՝ որտե՞ղ է մեր երկրի շահը տուժել:

Լ. Սարգսյան.-Որտե՞ղ է շահել, Դուք չասացիք:

 Ա. Զաքարյան.-Ես ասացի երեք հիմնական…

 Լ. Սարգսյան.-Լավ, ես ընդամենը իմ միտքն ավարտեմ. եթե Դուք նկատի ունեք առաջխաղացումները և շահումներն այն մասով, որ տարբեր երկրներ վերջին շրջանում ճանաչել են Ցեղասպանությունը, ապա մեր կուսակցությունը հայտարարությամբ է հանդես եկել, և հիմա ես պնդում եմ, որ այս իշխանություններն իրավունք չունեն դա վերագրելու իրենց ձեռքբերումներին, որովհետև Ցեղասպանության ճանաչումը դեռ Հայաստանի անկախության հռչակագրում էր ամրագրված, և դա մշտական տարվող գործընթաց էր: Եթե այսօր գործող իշխանությունները ոչ մի քայլ չանեին, ընդհանրապես լռեին այդ հարցի շուրջ,միևնույն է, դա շղթայական ռեակցիայի միջոցով տարածվելու էր, և միևնույն է՝  տարբեր երկրներ ճանաչելու էին Ցեղասպանության փաստը: Եվ ուզում եմ նաև ընդգծել, որ դա նախ և առաջ մեր համատարած Սփյուռքի լոբբինգային աշխատանքի մեծագույն ձեռքբերումն է և ոչ թե գործող իշխանությունների ձեռքբերումը:

«Tert.am».-Հարցս ուղղում եմ երկու բանախոսներին էլ: Խնդրում եմ, գնահատեք Օբամայի ուղերձը: Ձեր կարծիքով ինչո՞վ էր պայմանավորված ցեղասպանություն բառը չօգտագործել:

Լ. Սարգսյան.-Ես շատ կարճ կպատասխանեմ դրան: Մենք անակնակալի չենք եկել, մեզ համար շատ հստակ էր, որ դա այդպես էլ պիտի լինի: Շատերը հիմա փորձում են դա կապել Սերժ Սարգսյանի հայտարարության հետ, ես դրա հետ չեմ կապում, դա արդեն մեծ քաղաքական գործընթաց է, որ ամերիկյան կառավարությունն առ այսօր վարում է: Թուրքիան, լինելով նրա ռազմավարական լրջագույն գործընկերը, մշտապես կարողանում է տարբեր գործոններով ազդել ամերիկյան կառավարության վրա, և բազմիցս սենատ է մտել այդ հարցը, այս անգամ բանաձևի տեսքով նաևընդունվել, բայց մեզ համար պարզ էր, որ ամերիկյան կառավարության դիրքորոշումը այդ հարցի նկատմամբ դեռ չի փոխվել և, բնականաբար…

Վարող.-Բայց ասել է Մեծ եղեռն…

Լ. Սարգսյան.-Դա արդեն առաջին անգամ չէ, որ ասում է…

 Վարող.-Ի՞նչ է փոխվելու, եթե ասի ցեղասպանություն բառը:

 Լ. Սարգսյան.-Դա արդեն կոնկրետ մեղադրանք է Թուրքիայի նկատմամբ: Մեծ եղեռնը մեր մեծ աղետն է, իսկ ցեղասպանություն՝ նշանակում է Թուրքիայի նկատմամբ ուղիղ մեղադրանք և իրավական հետևանքներ:

Ա. Զաքարյան.-Ես Ձեր հարցին պատասխանեմ հետևյալ կերպ. Նախագահ Օբամայի ելույթի տեքստի ամբողջական վերլուծությունը ի սկզբանե իր մեջ պարունակում է բոլոր այն էլեմենտները, որոնք ցեղասպանությունների բնաութագրման միջազգային կոնվենցիայով հստակ նկարագրում են հենց այդ բաղադրիչները, բաղկացուցիչները, այսինքն՝ Օբաման ելույթում անդրադարձել է բոլոր այդ բաղադրիչներին՝ իհարկե, ամբողջության մեջ չանվանելով ցեղասպանություն: Քաղաքականությունը, հատկապես աշխարհաքաղաքական գործընթացներն ունեն տարբեր մոտեցումներ և տարբեր երանգներ, այս պարագայում ես կարծում եմ, որ ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը ևս մեկ ազդանշան է ուղարկել Թուրքիային, որ բոլորովին հեռու չէ կամ բոլորովին անակնկալ չպետք է լինի, որ մի օր ԱՄՆ-ի կոնգրեսը կամ սենատը կամ Սպիտակ տունն իր քաղաքականության մեջ արդեն իսկ ավելի կոնկրետ, ավելի էական և ավելի բանաձևված տեսքվ, իրավական ուժ տալով այդ ամեն ինչին, ինչպես 20-ից ավելի երկրներ են արել, նաև ԱՄՆ-ը միանա այդ երկրներին: Նորից եմ կրկնում՝ այստեղ կան բազմաթիվ շահեր, քաղաքականությունը մեկ վեկտորի վրա կառուցված չէ և չի կարող կառուցված լինել, և Հարավային Կովկասի ու ավելի լայն տարածաշրջանի, նաև պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններում եթե հաշվի առնենք և վերլուծենք՝ հենվելով ժամանակակից գործընթացների վրա, մենք հստակ կտեսնենք մեկ կարևոր հանգամանք՝ ՀՀ-ը երբեք իր շահերին այսքան հետամուտ չի եղել, դրա համար մենք ունեցել ենք կորուստներ տարբեր ժամանակներում: Այսօր նաև աշխարհն է դա շատ լավ գիտակցում, որ հայկական շահը բոլոր հաշվարկների, բոլոր զարգացումների մեջ, որպես առանձին, ինքնուրույն սուբյեկտ, քաղաքական սուբյեկտ, չեմ ասում որպես միջազգային սուբյեկտ, պետություն, այլ անկախ քաղաքական սուբյեկտ, իսկ այդտեղ հայկական քաղաքական շահ, քաղաքական գործառույթ ասելով նկատի ունենք նաև Սփյուռքը՝ այդ ամբողջության մեջ, որը կարևորագույն լծակ է հատկապես Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացի համար, բնականաբար, ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը չի նշանակում, որ դա անտեել է: Եվ, բացի դրանից, պիտի ասեմ, որ Ռեյգանը ժամանակին արտասանել է ցեղասպանություն բառը, և դրանից ոչին չի փոխվել:

«Aysor.am».-Ե՛վ հայտարարության, և՛ ուղերձի մեջ նշվում է, որ հայկական կողմն առկախում է վավերացումը և կանդրադառնա այդ խնդրին, եթե Թուրքիան վավերացնի արձանագրությունները: Եթե Թուրքիան գնա այդ քայլին և վավերացնի, ապա հայկական կողմը, անտեսելով նախապայմանները, կգնա՞ վավերացման:

Ա. Զաքարյան.-Հարգելի՛ս, նախապայման բառը որ ասում ենք, մենք պետք է հստակ տարանջատենք: Նախապայման արձանագրությունների մեջ, որն իրավական փաստաթուղթ է, ինչպես տեսնում ենք, անգլերեն, հայերեն և թուրքերեն բոլոր կարդացողներն էլ կարող են կարդալ և տեսնել, որ այնտեղ նախապայման ընդհանրապես գոյություն չունի: Այն, ինչ արձանագրության մեջ է, նախապայման չէ, այն, ինչ քաղաքական գործընթացների մեջ է, դրանք Թուրքիայի կողմից առաջարկվող… Նրանք ասում են՝ այսպես անենք, մենք էլ ասում ենք՝ այսպես չենք անի:

Վարող.-Այսինքն՝ կգնան: Ի՞նչ նախապայմանի մասին է խոսքը:

 Ա. Զաքարյան.-Այո, այսօր ԱԺ-ի քառօրյա նիստերի օրակարգից դուրս է արդեն դուրս է բերվել վավերացման գործընթացը, բայց մեծ օրակարգում դեռևս պահպանվում է: Այսինքն՝ մենք սպասում ենք, ինչպես և հայտարարվել է հանրապետության նախագահի ուղերձում, մենք այլևս սպասում ենք Թուրքիային:

«7or.am».-Պրն Զաքարյան, Ձեր ասածից կարելի է ենթադրել, որ գործընթացը փակուղի չի մտել:

 Ա. Զաքարյան.-Բնականաբար՝ հարաբերությունների կառուցման գործընթացը, վավերացման գործընթացը մեզ համար կասեցված և առկախված է: Հարաբերությունների կառուցումը քաղաքականություն է, վավերացման գործընթացը գործողություններ են, որոնք օրենքով սահմանված կարգով պետք է իրականացվեն: Մենք հայտարարել ենք, որ այդ գործողությունները չենք անելու՝ արդեն նաև դրան տալով իրավական ուժ:

 «7or.am».-Ո՞րն է այն վերջնաժամկետը տեղի ունեցածից հետո, որ կարող է սահմանը բացվել, որովհետև այս մեկ տարվա կտրվածքով բոլորը նշում էին, թե դա ապրիլի 24-ն է, հիմա՞ որն է:

 Ա. Զաքարյան.-Սահմանը բացելը, անձամբ իմ կարծիքով, միջոց է, ոչ թե նպատակ, որովհետև նպատակը դիվանագիտական հարաբերություններ կռուցելն է, բարիդրացիական հարաբերությունների կառուցումն է՝ հանուն տարածաշրջանում երկարատև խաղաղության, կայունության, հանուն առկա և պոտենցիալ հնարավոր հակադրությունների վերացման, կասեցման: Եվ այս պարագայում սահմանն ընդամենը ծառայելու է որպես միջոց՝ այդ հարաբերությունների կառուցման համար, այսինքն պարզ է, որ փակ սահմաններով հնարավոր չէ հարևանների հետ հարաբերություններ ունենալ, հարաբերություններ զարգացնել և այլն: Թե ինչպիսին կլինեն սահմանի բացման-չբացման հետ կապված խնդիրները, կարծում եմ՝ դրանք արդեն նորից կախված են Թուրքիայի Հանրապետությունից, որովհետև, ինչպես գիտեք, ՀՀ-ը սահման չի փակել, ՀՀ-ն այսօր էլ ապաշրջափակման մեջ է Թուրքիայի կողմից, իսկ ապաշրջափակում տերմինը նույնպես, միջազգային տերմինոլոգիայով ասած, ագրեսիա է, ինչն, իհարկե, դատապարտելի է:

«Panarmenian.net».-Պրն Զաքարյան, Դուք նշեցիք, որ վավերացման գործընթացը կասեցնելն արցախյան հարցում մեզ համար կարող է ավելի շահեկան լինել, խնդրում եմ, ասեք՝ ինչպես:

Ա. Զաքարյան.-Ասեմ՝ ՀՀ որդեգրած նախաձեռնողական քաղաքականությունը ևս մեկ անգամ կարևորվեց նաև հակամարտությունների տեսակետից, որովհետև եթե մենք խոսում ենք երկարատև կայունության ապահովման մասին, և դրանում նաև չափազանց կարևորված է ՀՀ դերը, բնականաբար, գաղտնիք չէ, որ տարածաշրջանում կայունության հետ կապված անհրաժեշտություններն առաջ եկան նաև ռուս-վրացական 5-օրյա պատերազմից հետո, և այստեղ, բնականաբար, Արցախի խնդրի խաղաղ կարգավորման գործընթացը նաև խիստ էական է հետագա երկարատև ծրագրերի կառուցման ու կայուն տարածաշրջան ունենալու համար: Այս պարագայում Արցախի Հանրապետության կարգավորման գործընթացում արդեն հարաբերությունները տեղափոխվում են և աստիճանաբար նաև խնդրի կարգավորման համար դերակատարություն պետք է ստանձնի նաև Արցախի Հանրապետությունը, ինչտ միակն ճանապարհն է, միակ ուղին է, միակ բանալին է, որը թույլ կտա, որպեսզի էապես իրականում, ոչ թե զուտ խոսելու համար կամ գործընթացն իմիտացիոն ցույց տալու համար, որ գործընթացը շարունակվում է, այլ էական կարգավորման համար, կարգավորմանն ուղղված էական քայլեր ձեռնարկելու համար… Սա նաև հասկանում է Ադրբեջանը, չնայած հրապարակայնորեն երբեք չի ասել առ այսօր կամ դա փորձում է անընդհատ դուրս հանել օրակարգից, այնուամենայնիվ, նաև միջնորդ կողմերը բազմիցս տարածաշրջան այցելելիս, նաև Արցախի Հանրապետության իշխանությունների հետ իրենց քննարկումներում գիտակցում են, որ այո՛, առանց Արցախի Հանրապետության ժողովրդի կարծիքը հաշվի առնելու հնարավոր չէ էական լուծումներ ունենալ:

Լ. Սարգսյան.-Մենք շատ տարբեր կարծիքներ ունենք խնդրի մասին: Նախ և առաջ՝ ես գտնում եմ՝ նույնիսկ Հայաստանն այսօր դերակատարություն ունենալու համար այս խնդրի լուծման մեջ պետք է դերակատար լինի: Իրականում Հայաստանի իշխանություններն ընդամենը ապահովում են Հայաստանի ներկայությունն այդ պրոցեսի ընթացքում, դժբախտաբար: Ես նախ և առաջ ուզում եմ խնդրել, որ տպավորություն չստեծվի ձեզ մոտ, թե դա մեզ ուրախացնում է: Երբե՛ք մեզ չի կարող այդ հանգամանքն ուրախացնել: Մենք շատ-շատ ավելի ուրախ կլինեինք, եթե մեր երկիրը դրսում շատ ավելի ամուր դիրքերով հանդես գար՝ ունենալով իր ժողովրդի աջակցությունը, իր ժողովրդի և քաղաքական ուժերի վստահությունը, և այն ժամանակ հնարավոր է, որ դերակատար լիներ: Դժբախտաբար, երբ ներքին խնդիրները լուծված չեն, երբ ժողովրդավարության հիմքերը խարխլված են Հայաստանում, երբ գոյություն ունեն քաղբանտարկյալներ, եր մարդու հիմնարար իրավունքները ոտնահարված են, երբ ընտրելու հնարավորությունը մեր ժողովրդի ձեռքից իսպառ խլված է, երբ մեր ժողովուրդն այսօր կանգնած է մի իրավիճակի առաջ, երբ ապրել-չապրելու խնդիր է դրված, դժբախտաբար, երկիրը հայաթափ է լինում, դա գալիս է ուղիղ այն հանգամանքից, որ որևիցե մեկն այսօր վաղվա օրվա նկատմամբ վստահություն չունի, ոչ մի արդարադատություն Հայաստանում չի իրականացվում: Մեզանից յուրաքանչյուրը, դուրս գալով տնից, վստահ չէ,մ որ իր հետ դժբախտություն չի պատահի…

Վարող.-Ոչ մի երկրում էլ վստահ չեն…

Լ. Սարգսյան.-Խոսքը վթարի մասին չէ…

 Վարող.-Պարզ է, պարզ է…

Ա. Զաքարյան.-Մի վայրկյան, ներողություն եմ խնդրում, ուղղակի արդեն երկրորդ անգամ տիկին Սարգսյանն օգտագործեց քաղբանտարկյալ բառը, ես նշեմ, որ 98 թ.-ից հետո ՀՀ-ում չկա մեկը, որը չասեմ դատապարտված, թեկուզ պախարակված լինի կամ իրավական որևէ մեխանիզմով պատասխանատվության ենթարկված լինի քաղաքական հայացքների համար:
http://www.hayeli.am/?lang=_arm&fl=getNEdetail&type=news&p=5&smid=5017&t=pressReleaseandEvents