ԱՍՈՒԼԻՍ` ՎԱՐԴԱՆ ԱՅՎԱԶՅԱՆ ԵՎ ԼՅՈՒԴՄԻԼԱ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մարտի 20-ին <<Հայելի>>-ի հյուրերը Լյուդմիլա Սարգսյանն (<<Սոցիալ-դեմոկրատ հնչակյան կուսակցություն>>) ու Վարդան Այվազյանն էին (ՀՀԿ): Ասուլիսի թեման մեր դիվանագիտությունն ու քաղաքական գործընթացներն էին:

Վարող.-Բարև’ ձեզ, շնորհակալ եմ հրավերն ընդունելու համար, այսօր մեր հյուրերն են <<Սոցիալ-դեմոկրատ հնչակյան կուսակցության>> ատենապետ Լյուդմիլա Սարգսյանն ու ԱԺ տնտեսական հարցերով հանձնաժողովի նախագահ Վարդան Այվազյանը: Դիվանագիտական գործընթացներն արդեն ամիսներ շարունակ ընթանում են, փոխադարձ մեղադրանքներ են հնչում, որ նախապայմաններ կան: Այս փուլն էլ մոտ երկու ամիս է, շարունակվում է: Եթե գործընթացներին հետևենք, ինչպես կբնութագրեք, ինչ փուլում, ինչ իրավիճակում ենք հիմա:

Վ. Այվազյան.-Կարելի է անդրադառնալ երկու ժամանակահատվածի: Առաջինը հիմնականում նախաստորագրման ժամանակահատվածն էր, հիմա գործընթացները բացահայտում են, համենայն դեպս, երկու կողմերի բուն ստորագրման դրդապատճառները: Ես կարող եմ թե’ այն ժամանակ, թե’ հիմա հստակ ասել, որ մեզ մոտ ամեն ինչ հստակեցված է, որ արձանագրությունների նախաստորագրման պահը և ստորագրումը, կոնկրետ վավերացման գործընթացը մտել է փակուղի, մեկ նպատակ է հետապնդում` բացել սահմանները, ստեղծել դիվանագիտական նորմալ հարաբերություններ` առանց որևէ նախապայմանի: Դա սկզբի ժամանակահատվածում ասացի, քանի որ կա այն պարագան, որ թերահավատների խումբը շատ մեծ է և տարբեր պատճառաբանություններ են բերում: Թուրքական կողմն ակնկալում էր որոշակի դիվիդենտներ` թե’ քաղաքական առումով, թե աշխարհաքաղաքական առումով: Առաջնային խնդիրներից մեկը նրանք համարում են նաև Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացի դադարեցման պատմական ուսումնասիրող հանձնաժողովի ֆոնի տակ այս գործընթացի սկսումը, որ դադարեցվի Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը, ինչին հայաստանյան իշխանություններն ընդառաջ չգնացին, մնացին հավատարիմ ընդունված քաղաքական դիրքին և պատմական իրողություններին: Երկրորդը որոշակի քողարկված շահերի կորզումն է` արցախյան հարցի կարգավորման գործընթացում: Ինչևիցե, թուրքը մնում է թուրք, մի քիչ կարող է կոպիտ հնչել, բայց իրականությանը հարիր է: Ինձ թվում է` մեկ անգամ ևս այս գործընթացները ցույց են տալիս, որ այդ ցանկությունները, որ կան, դեռ մնում են, և եվրոինտեգրման գործընթացը, որը Թուրքիան հռչակել է որպես արտաքին քաղաքականության առաջնահերթություններից մեկը, համենայն դեպս, նաև ցույց է տալիս իր բուն գործողություններն իրական պատկերից: Կարող եմ սա որպես տեսակետ արտահայտել: Սրանից ավելի շատ հետևություններ պետք է անեն այն երկրները, որոնք, այսպես ասած, նախաձեռնողը եղան այս գործընթացի և մասնակից եղան նախաստորագրման ժամանակ: Այսքանը կարող եմ ասել:
 Լ. Սարգսյան.-Մեր գնահատականները մի փոքր տարբերվում են իրարից: Դուք հիմքեր ունեք այդպես ասելու, ես կարծում եմ, որ ի սկզբանե այդ նախաձեռնողական դիվանագիտությունը դատապարտված էր պարտության, և այսօր էլ մենք դա որպես պարտություն ենք գրանցում, որովհետև Դուք մի բան ճիշտ ասացիք` այո, թուրքը միշտ մնում է թուրք, պետք էր հաշվի առնել այդ հանգամանքը: Կոնկրետ կուսակցության մոտեցումը հետևյալն է, որ չէր կարելի այս փուլում ընդհանրապես սկսել որևէ դիվանագիտական հարաբերություն Թուրքիայի հետ: Պայմանը հետևյալն էր` Թուրքիան փակել է սահմանը և թող բարի լինի առանց որևիցե նախապայմանի, ուղղակի բանակցությունների արդյունքում բացել, եթե, իհարկե, նախապայմաններ չուներ: Ակնհայտ էր ի սկզբանե, որ այդ փաստաթուղթը թեկուզ իշխանություններն անընդհատ պնդում էին, որ ոչ մի նախապայման չունի, բայց ակնհայտ էր, որ նախապայմանը նախ և առաջ Արցախի հարցում Հայաստանի կողմից զիջումների գնալն է և հայ-թուրքական հարաբերությունների հիմնական նպատակը, որով նրանք ընդառաջ գնացին այդ ցանկություններին, Ցեղասպանության ուրացումն էր: Մեր կուսակցությունը գտնում է, որ դա արձանագրությունների մեջ ուղիղ ձևակերպված է: Այն փաստը, որ պետք է պատմաբանների հանձնախումբ ստեղծել, մեզ համար արդեն ընդունելի չէ, որովհետև դա կասկածի տակ է դնում Ցեղասպանության փաստը, և միանշանակ այն, ինչին ձգտում էր Թուրքիան, կարողացավ հասնել: Նա հիմա շտապելու ոչինչ չունի: Ներկայիս փուլում ես կարծում եմ, որ Թուրքիայի հիմնական խնդիրը Ցեղասպանության փաստը կասկածի տակ դնելն է: շատ երկար կարող է նա ձգել այս պրոցեսը, արձանագրությունները կարծում եմ, որ չեն վավերացվի Թուրքիայի ԱԺ-ում` անկախ Ամերիկայի ճնշումներից, որը Հայոց ցեղասպանության հարցը և բազմաթիվ այդ կարգի հարցեր ընդամենը օգտագոծում է Թուրքիայի դեմ որոշակի ճնշում գործադրելու համար, երբ իրեն դա հարմար է, դա ակնհայտ է: Դա մեր նկատմամբ ունեցած բարի վերաբերմունքի դրսևորում չէ, այլ կոնկրետ իրենց քաղաքական շահերի խնդիրն է: Միանշանակ է, որ սահմանը չի բացվելո, մինչև Արցախի հարցում Հայաստանը չգնա լրջագույն զիջումների:
Վ. Այվազյան.-Թույլ տվեք իմ ընդդիմախոսին, շատ հարգելով նրան, ներկայացնել իմ երկու տեսակետը: Նախ առաջինը, որ մենք աշխատում ենք, և որրէ մեկի լավ ու վատը հասկանալու համար պետք է ցույց տալ նրա կողմերը: բազում քննարկումների ընթացքում մենք միշտ կանգնում ենք հարցի առաջ` ինչից ելնելով հիմա այսպես ամպագոռգոռ հայտարարում ենք, որ այս գործընթացների մեջ հերթական անգամ մենք տեսանք թուրքական իշխանության ռազմականացված կառավարման նշանները, դա իմ կարծիքն է, որովհետև մեկ անգամ ևս ցույց տվեցինք, որ տեսեք` ՀՀ-ի նախագահի նախաձեռնողական քաղաքականությունը և նրան Ձեր մեղադրանքների այդ ամբողջ շարքը ցույց տվեց, որ, նորից են կրկնում, հիմնարար սկզբունքային հարցադրումերը, որոնք կան, այդպես էլ մնացել են, որովհետև շատ-շատ կասկածողներ կային, որ կային դրանց տակ նախապայմաններ ստորագրված, ճնշումներ գործադրված, բայց կյանքը ցույց տվեց, որ ոչ, լրիվ այլ պատկեր է: նորից անդրադառնալով իմ ասած առաջին մտքի շարունակությանը` որպեսզի մեկին ցույց տաս, որ ինքը լավն է կամ վատը, պետք է համեմատության մեջ դնես: Այսինքն` առիթը եղել է, ՀՀ-ը գնաց նախաձեռնողական քայլով, առաջարկեց առանց նախապայմանների երկրների միջև նորմալ, բարիդրացիական հարաբերությունների գործընթաց:
Վարող.-Մի բան շահեցինք արդյունքում:  
Վ. Այվազյան.-Այո, միանշանակ:
Վարող.-Ինչ:
Վ. Այվազյան.-Ինչպես թե ինչ: Այստեղ հիմնականում դուրս եկավ, որ գործընթացների ամբողջ մեղավորության խնդիրը կապված է ոչ թե Հայաստանի հետ… Ճիշտ է, շատ դեպքերում պետությունները ոչ թե առաջնորդվում են զուտ շահով և միայն իրենց շահեկան իրավիճակով, համենայն դեպս, ես համոզված եմ, որ բոլոր դեպքերում, բնականաբար, թե; Եվրամիության երկրները, թե’ ԱՄՆ-ը… Միշտ մեր հույսերը կապում ենք որևէ տեղի հետ, բնականաբար, դա փոքր երկրների սինդրոմ է, որ հզոր տերություններից աջակցում ակնկալեն: Այսինքն` նաև ցույց տվեցինք համայն աշխարհին, համենայն դեպս, ստորագրողների հետևները, կներեք, մեր երկրների հզորության երկրների ներկայացուցիչներ չէին կանգնած, ովքեր կանգնած էին, այդ ութնյակի մեջ մտնող երկրներն էին: Դուրս է գալիս, կներեք, մի քիչ ավելի բացահայտենք, որ այդ երկրների վերահսկողության կամ աջակցության կամ անմիջական մասնակցության ներքո որոշակի պայմանավորվածությունների շրջանակներում չիրականացվեր, համենայն դեպս` ոչ թե ՀՀ ներքո…
Վարող.-Այսինքն` Թուրքիան ինչ-որ իմաստով իրենց է հաղթել, այո, իրենց է շրջանցել:
Վ. Այվազյան.-Ես այդպես եմ նաև գնահատում: Եթե ես կանգնած եմ որևէ գործընթացի առաջ և պատասխանատու եմ դրա համար, հետագայում այդ գործընթացից ես դուրս եմ գալիս այսինքն` ում ենք մենք ուզում խաբել, եթե պարզ խոսենք: Մեզ հարց չեն տալիս, թե ինչու դուք այդ արձանագրությունների հետագա գործընթացը չեք իրականացնում:
Լ. Սարգսյան.-Պրն Այվազյան, նախ` ես հասկացա Ձեր ասածից հետևյալը, որ մենք ընդամենը խնդիր ունեինք ցույց տալու, որ մենք ավելի լավն ենք, քան թուրքերը:
Վ. Այվազյան.-Ոչ:
Լ. Սարգսյան.-Այո, Դուք ասացիք, որ պետք էր նաև օգտագործել պահը և ցույց տալ, թե իրականումԹուրքիան ինչ է…
Վ. Այվազյան.-Չէ, եկեք բառախաղով չզբաղվենք… Մեր առաջին խնդիրը բարիդրացիական հարաբերություններ ստեղծելն է, որը նախապայման է տալիս նորմալ, ժողովրդավարական բոլոր սկզբունքներով զարգանալ: Սա է նախապայմանը, որ մենք գնացել Թուրքիային ասել ենք` սահմանը բա’ց: Չի’ բացում: 3 մլն-ը 70 մլն-ին պետք է ստիպի, որ բացի, ասում եք` բա ինչ եք անում:
Լ. Սարգսյան.-Լավ, ես Ձեզ հասկացա: Դուք ասում եք, որ մենք միշտ հույսներս դնում ենք գերտերությունների վրա: Դա շատ բնական է, երբ երկրում օրինական իշխանություն չկա: Երբ կեղծված են ընտրությունները, երբ նախագահը լեգիտիմության դեֆիցիտ ունի, երբ արտաքին աշխարհի հետ հարաբերվելու համար պարտադրված է շատ     քայլեր կատարել, որոնք նրան ընդունելի կդարձնեն, և միանշանակ է, որ ընտրված նախագահը չի կարող ամուր դիրքերից հանդես գալ: Եվ այն նախաձեռնողական քաղաքականությունը, որ դրսևորվեց Թուրքիայի նկատմամբ, ես համարում եմ, որ թուրքերին շատ լավ ճանաչելով`  երբևիցե նման ճանապարհով չէր կարելի գնալ: Իսկ ով էր սպասում, որ Թուրքիան պիտի ընդառաջ քայլեր և ժեստեր աներ Հայաստանի նկատմամբ:
Վ. Այվազյան.-Կարող է պատահել` վաղը չանելու համար կամ անգործության համար մեղավոր ճանաչեք երկրի ղեկավարին:
Լ. Սարգսյան.-Կհետևենք ընթացքին, կորոշենք:
Վ. Այվազյան.-Դե լավ է, որ որոշելու իրավասությունը ձեզ մոտ չէ:
Լ. Սարգսյան.-Հույս ունենք` մեզ մոտ էլ կգա:
Վ. Այվազյան.-Ես մի հարց եմ ուզում Ձեզ տալ: Այդ որ մի լեգիտիմն է, որ Ձեր կարծիքով, նորից եմ կրկնում` լեգիտիմ իշխանության ժամանակահատվածում արտաքին օգնության միջոցներից չեն օգտվել: Օրինակ` Ձեր կարծիքով ամենալեգիտիմ իշխանության ժամանակահատվածում մեծ տերությունների կողմից ֆինանսական աջակցության չեն դիմել, չեն օգտվել, դա որ մի…
Լ. Սարգսյան.-Ես ֆինանսական աջակցության մասին բան չեմ ասել:
Վ. Այվազյան.-Բա որ աջակցության մասին:
Լ. Սարգսյան.-Չէ, կներեք, ես ուրիշ բան էի ուզում ասել: Կա օգնության կարգ: Լեգիտիմության պարագայում դու կարող ես շատ ավելի ինքնավստահ քեզ դրսում դրսևորել, քան չ լեգիտիմության պայմաններում:
Վ. Այվազյան.-Բարեբախտաբար մեզ համար, դժբախտաբար ձեզ համար այս պարագայում էլ երկրի իշխանությունը ցույց տվեց հստակ իր որոշումը:
Լ. Սարգսյան.-Ում:
Վ. Այվազյան.-Համայն աշխարհին, ա’յ քեզ բան:
Լ. Սարգսյան.-Ես կարծում եմ, որ բացի ՀՀԿ-ից ամբողջ Հայաստանն իրականում տեսնում է, թե ինչ պարտվողական քաղաքականություն է ընթանում այսօր արտաքին աշխարհում, մեր քաղաքական դաշտում:
Վ. Այվազյան.-Քանի որ ես մի քիչ գործնական, պրակտիկ անձնավորություն եմ, բացի տրամաբանական շարունակությունը, ճիշտ տեսածս չեմ տեսնում, չեմ կարողանում արտահայտել, փաստ ունեք գոնե մի հատ, նմուշի համար:
Լ. Սարգսյան.-Որ փաստի մասին է խոսքը:
Վ. Այվազյան.-Այդ բոլորի, ինչ արտահայտում եք:
Լ. Սարգսյան.-Դրանք ակնհայտ փաստեր են:
Վ. Այվազյան.-Օրինակ, հստակ…
Լ. Սարգսյան.-Ամբողջ բանակցային գործընթացը… Քաղաքականության մեջ պարտվողական փաստերը չեն գրանցվում և տեսանելի չեն: Դա տեսանելի է…
Վ. Այվազյան.-Ա’յ Ձեր հոր Աստծուն մեռնեմ, հիմա ասում եք` զարգացման համար մարդը քայլեր չի կատարում…
Լ. Սարգսյան.-Ես դեռ այդտեղ չեմ հասել:
Վ. Այվազյան.-Սպասե’ք, եկեք հերթով գնանք: Ասում ենք` մենք տարածաշրջանում ապրում ենք, մեր հարևանների հետ բարիդրացիական գոյությունը պարտադիր, անհրաժեշտ միջոց է:
Լ. Սարգսյան.-Ընդունելի է:
Վ. Այվազյան.-Վաղ թե ուշ… Թե ձեր քաղաքական կուրսի մեջ նմանատիպ կետ չկա:
Լ. Սարգսյան.-Ոչ, ընդունելի է:
Վ. Այվազյան.-Այսինքն` ինֆրաստրուկտուրաների ստեղծումը մեր ապագայի համար համար առաջին գրավականն է: Երկրի ղեկավարությունը…
Վարող.-Պրն Այվազյան, մենք հասկացանք, որ թուրքը մնու է թուրք, հետևաբար որն է լինելու հաջորդ քայլը:
Վ. Այվազյան.-Հաջորդ քայլը, համենայն դեպս, այն, ինչ ունենք, պետք է շարունակենք, ինչ պետք է դուք անեք: Ասում եք` ինչ մենք ունեցանք: Իսկ եթե չանեինք, ինչ պետք է ունենայինք: Համենայն դեպս, սա ցույց է տալիս, որ երկրի ղեկավարությունը գնում է այն բոլոր ուղղություններով, ինչը թելադրում է այսօրվա ուղղությամբ ժողովրդավար, նորմալ երկրների համագործակցության և միասնական ապրելու գաղափարախոսությունը:
Լ. Սարգսյան.-Եթե մենք խոսում ենք ժողովրդավարության մասին, նախ քո երկրի ներսում պետք է ապահովես ժողովրդավարությունը, դու քո երկրի ներսում պետք է կարողանաս քո լեգիտիմությունն ապահովել, հետո դրսում ժողովրդավարություն փնտրել:
Վ. Այվազյան.-Դե, հիմա, կներեք, ես…
Լ. Սարգսյան.-Չէ, չեմ ներում, նախ ասեմ, որ…
Վ. Այվազյան.-Դուք այսօր շատ համեստ եք չներելու համար:
Լ. Սարգսյան.-Ոչինչ, ես էլ դա չնկատելու կտամ:
Վ. Այվազյան.-Նորից եմ ասում` դժբախտաբար ձեզ համար, բարեբախտաբար մեզ համար…
Լ. Սարգսյան.-Ինչու եք ասում` ձեզ համար բարեբախտաբար…
Վ. Այվազյան.-Դե, հիմա, եկեք իմ մասին էլ մտածեք վերջիվերջո… Դժբախտաբար ձեզ համար, որ դուք լեգիտիմ չեք ընդունում, բարեբախտաբար մեզ համար, մենք լեգիտիմ ենք ընդունում: Դե ֆակտո իրողությունն այն է, որ իշխանությունը ձևավորված է և աշխատում է: Լավ է աշխատում, թե վատ, դա ժամանակի խնդիր է:
Լ. Սարգսյան.-Դա հարց է, ոչ թե ժամանակի խնդիր:
Վ. Այվազյան.-Ձեր խնդիրը, համենայն դեպս` ընդդիմության խնդիրը, ճիշտ է, պայքարել, որպեսզի հասնեն իշխանության: Կլինի, թե ոչ, դա երկրորդ հարցն է:
Լ. Սարգսյան.-ՍաՈչ, մեր խնդիրը դա չէ նախ և առաջ: Մեր` ընդդիմության խնդիրը, նախ և առաջ իր քայլերով իշխանությանը շատ ավելի կատարյալ դարձնելն է: Եթե չկա նորմալ ընդդիմություն, իշխանությունը մշտապես շատ ավելի մեծ բացթողումներ է կատարում:
Վ. Այվազյան.-Ես Ձեզ մի ուրիշ բան ասեմ, ես նորից եմ կրկնում, եկեք նորից իրավիճակը զրոյացնենք: Եթե չլիներ նախաձեռնողականը, կասեին` չի ուզում հարևանների հետ բարիդրացիական հարաբերություններ: Այսինքն` մարդուն և’ աշխատելու համար ենք բան ասում, և’ չաշխատելու համար ենք բան ասում, հիմա այդ մարդն ինչ անի:
Լ. Սարգսյան.-Բա նախագահ է, պիտի ասենք:
Վ. Այվազյան.-Հասկանալի է, որ ձեր ասածը միայն գործին վատ ասելն է: Միջազգայի հանրությնա աչքին որևէ մեկն ինձ կարո±ղ է ասել, թե տվյալ պարագայում ՀՀ արտաքին քաղաքականության կամ դիվանագիտական իրականացված ճանապարհով իր նախաձեռնողականությունը որևէ մի բան…
Լ. Սարգսյան.-Միջազգային հանրության աչքում արդյունքները հետո կերևան: Նախ, երբևէ պետք չէ մտածել, որ որևէ երկիր կարող է մեր շահերն ավելի առաջնային համարել, քան սեփական շահերը: Այստեղ պետք է տեսնել, թե կոնկրետ այս գործընթացների ընթացքում ի’նչ նպատակ են հետապնդում ԱՄՆ-ը, Արևմուտքը, Ռուսաստանը, և որքանով է այդ ճնշումների տակ Հայաստանը կարողանալու դիմակայել և կարողանալ շահեկան դուրս գալ այս իրավիճակից:
Վ. Այվազյան.-Ես ողջունում եմ Ձեր պայծառ միտքն այդ առումով և նորից եմ կրկնում` միանշանակ Դուք ճիշտ եք, որ ՀՀ քաղաքական միտքը և դիվանագիտական միտքն այնպես է իրականացվել, որ մենք շահերի բախման ընթացքում ավելի դրական ֆոնով դուրս եկանք:
Լ. Սարգսյան.-Չենք տեսնում առայժմ:
Վ. Այվազյան.-Դրա համար պետք է ուշադիր նայել:
Լ. Սարգսյան.-Կույր չենք, բայց չենք տեսնում:
Վ. Այվազյան.-Դուք ինչը չեք ուզու տեսնել: Այն չեք ուզում տեսնել, որ Ամերիկայ, Ռուսաստանի, Բրիտանիայի և մնացած բոլորի ներկայությամբ ստորագրված փաստաթղթից Թուրքիան հետ է կանգնում, ինչը չեք ուզում… Եթե մենք չէինք գնում այդ նախաձեռնողական… Եթե պիտի գնանք այդ ուղղությամբ…
Լ. Այվազյան.-Գնացեք, գնացեք…
Վ. Այվազյան.-Եթե մենք չէինք գնում, մենք ինչ ունեինք: Գործ չանողը ոչինչ չի կարող ունենալ: Հիմա գործն արել են, ասում են` Թուրքիան չի բացում: տարբերակ ա` Ձեր կուսակցությանն ասում եք, Թուրքիան գրավում են, Թուրքիան գրավում են: Տարբերակ բ` ինչ եք անում, հարց եմ տալիս, 3 մլն-անոց Հայաստան, 70 մլն-անոց Թուրքիա, Ձեր տարբերակները, խնդրեմ, առաջարկեք:
Լ. Սարգսյան.-Իմ տարբերակը հետևյալն է, ես…
Վ. Այվազյան.-Այսինքն` մենք խոսում ենք…
Լ. Սարգսյան.-Հարցը տալիս եք և ոչ մի ցանկություն չունեք լսելու:
Վ. Այվազյան.-Ես գիտեմ պատասխանը, պետք է ասեք…
Լ. Սարգսյան.-Ոչ, ոչ, կներեք, մի քիչ պրիմիտիվ եք Դուք պատկերացնում ընդդիմությանը: Ինչ վերաբերում է հարևանների հետ նորմալ համագործակցությանը, մենք լրիվ կողմ ենք և կողմ ենք բաց սահմաններին: Միայն կույրը կարող է չհասկանալ, որ երկրի տնտեսական զարգացման համար անհրաժեշտ են բաց սահմաններ, ճանապարհներ, կոմունիկացիաներ և այլն, որոնց մասին Դուք այդպես պերճախոս արտահայտվեցիք:
Վ. Այվազյան.-Դրա համար էլ եմ շնորհակալ:
Լ. Սարգսյան.-Ես հույս ունեմ` Դուք էլ հետո կոմպլիմենտ կանեք:
Վ. Այվազյան.-Ես գիտեմ, որ Դուք հիասքանչ եք:
Լ. Սարգսյան.-Շնորհակալ եմ, բավարարվենք դրանով: Ինչ վերաբերում է կոնկրետ Թուրքիային, մեզ համար շատ ակնհայտ է, և Դուք էլ Ձեր հոգու խորքում շատ լավ գիտեք, որ Արցախի հարցի լուծման արդյունքում միայն սահմանները կբացվեն: Եվ եթե մենք ձեզ հետ միասին դա գիտենք, չէր կարող չիմանալ մեր դիվանագիտական կորպուսը, նախագահը…
Վ. Այվազյան.-Ես միանշանակ Ձեզ հետ համաձայն չեմ, որ… Եթե որևէ մեկը համաձայն է այստեղ, թող ձեռք բարձրացնի, որովհետև գործընթացների իրականացման ժամանակահատվածում Դուք ասացիք` պետք է նայել մեծ տերությունների շահերը, և փոքր տերությունների հիմնական խնդիրներից մեկն այն է, որ կարողանան… Նախ, առաջինը` ամենակարևորը, մեր շահը պետք է լինի:
Լ. Սարգսյան.-Իհարկե:
Վ. Այվազյան.-Մեծ տերությունների շահի կոնտեքստում այնպես է ստացվել, որ մենք պետք է տվյալ հարցերի լուծման գործընթացի հետ կապված կարողանանք ունենալ դրական լուծում: Բոլոր ժամանակներում այդպես պետք է լինի արտաքին քաղաքականությունը և այդպես էլ կա, պարզապես նրա գնահատումները կամ տվյալ դիրքորոշումների հետ կապված խնդրի մեկնաբանություններն են տարբեր: Դուք ինձ ասում եք` այդ պարագայում եկեք տեսնենք ի’նչ շահեր են բախվում, Արցախի խնդիրն է:
Լ. Սարգսյան.-Ոչ միայն:
Վ. Այվազյան.-Բա ինչու կողք կողքի կանգնած Ռուսաստանը, Ամերիկան…
Լ. Սարգսյան.-Տնտեսական խնդիրներ են…
Վ. Սարգսյան.-Եկեք մենք դրա կոնտեքստով լուծենք, Դուք ասում եք` միայն ու միայն Արցախի հարցի լուծման պարագայում կարող է Թուրքիայից… Նորից եմ ուզում ասլ` ինչպես եք Դուք պատկերացնում, որ անպայման կարող է Արցախը լինի այդ հարցի լուծման խնդիրը, իսկ ես գտնում եմ, որ շատ ուրիշ բան…
Լ. Սարգսյան.-Առաջնայինն Արցախի խնդիրն է:
Վ. Այվազյան.-Ում համար:
Լ. Սարգսյան.-Թուրքիայի համար:
Վ. Այվազյան.-Ո’չ, դա էլ իր շահի խնդիրն է…  Հրաժարվեք պահանջատիրականից, հրաժարվեք Ցեղասպանությունից, ճանապարհ տվեք
Լ. Սարգսյան.-Բա հրաժարվում ենք, էլի…
Վ. Այվազյան.-Չէ, բայց Դուք բերեցիք կապեցիք մեկը մյուսի հետ: Այսինքն` մեր շահն ուրիշ է, իրենց շահն է ուրիշ է, միայն Արցախի խնդիրը չէ, այստեղ բազմաթիվ շահեր են բախվում:
Լ. Սարգսյան.-Ամեն երկիր այստեղ ունի իր կոնկրետ շահերը:
<<Արմենպրես>>.-Տիկին Լյուդմիլա, Դուք անընդհատ նշում եք, որ Հայստանը պարտվում է, միայն վերջին շրջանում, որ Ցեղասպանության մասին այդքան շատ խոսեցին, քան վերջին 70 տարիների ընթացքում, դա ձեռքբերում չեք համարում:
Լ. Սարգսյան.-Ես նաև Ամերիկայի սենատի կողմից ընդունված 252 բանաձևն եմ ձեռքբերում համարում, բայց ես չեմ կարծում, որ այդ բանաձևը Կոնգրեսում կվավերացվի: սա գործընթաց է, որ անկախ իշխանություններից, միայն հայկական Սփյուռքի լոբբինգի արդյունքում այդ ամենը պիտի լիներ: Եվ թող իշխանություններն այդ հաջողությունները չվերագրեն իրենց:
Վարող.-Վահան Հովհաննիսյանն ասում է, որ Սփյուռքն ու իշխանությունը համատեղ էին աշխատում…
Լ. Սարգսյան.-Դե, գիտեք, Վահան Հովհաննիսյանը մի տեսակետ ունի, մենք` մեկ այլ, այնպես որ, մենք շատ տարբեր ենք: Ավանդական կուսակցություններ լինելով հանդերձ` մենք շատ տարբեր մոտեցումներ ունենք և շատ տարբեր ճանապարհներով ենք անցնում:
Հեղինե Հարությունյան, <<7or.am>>.-Պրն Այվազյան, Դուք նշեցիք, որ արժեր փորձել, եթե նստեինք և ոչ մի գործ չանեինք, կասեինք, որ…
Վ. Այվազյան.-Ոչ թե արժեր փորձել, այլ դա մշտական պրոցես է, միշտ պետք է դա իրականացնել…
Հեղինե Հարությունյան, <<7or.am>>.-Հաշվի առնելով Թուրքիայի կողմից հնչող վերջին հայտարարությունները` կապված այն բանի հետ, որ այնտեղ ապրող հայերին կարող են հետ վերադարձնել և Ադրբեջանի կողմից հնչող ռազմատենչ հայտարարությունները, չեք կարծում, որ սա նաև արդյունք էր այդ գործընթացի:
Վ. Այվազյան.-Ոչ, որովհետև այն իրավիճակը, որ կա, այդ հայտարարությունները նախքան այս գործընթացն էլ են եղել:
Հեղինե Հարությունյան, <<7or.am>>.-Բայց հիմա շատերը նշում են, որ վտանգն ավելի է խորացել:
Վ. Այվազյան.-Վտանգը մշտական առկա կարող է լիենլ, քանի դեռ ՀՀ-ը և միջազգային հանրությունը տվյալ հարցին չեն տվել իրավական և բարոյական լուծումներ բոլոր առումներով: Եվ իմացած եղեք` որ օրը Ադրբեջանի պետությունն իմանա, որ ՀՀ-ում իրարամերժության կարծիքն իրար խեղդում է և որ օրն իմանա, որ ՀՀ-ից ուժեղ է, որևէ միջազգային կառույց նրան չի զսպի այդ գործողությունն իրականացնելու համար` անկախ այս գործընթացից և դրա ընթացքից: Այնպես որ, դա հստակ, որոշակի ներքին պահանջմունքների լուծման խնդիր է և հասարակության առջև որոշակի հաշվետվության և իրականացված գործընթացներին պատասխան տալու խնդիր, որ այ տեսեք` մենք հիմա Արցախը հետ կվերցնենք, այսպես կանենք, այնպես կանենք, դրա համար ասում եմ` երբ Ադրբեջանը զգաց, որ ինքն ուժեղ է, կարող է ,կարող է ուժի միջոցով հետ վերցնել, որևէ միջազգային գործընթաց նրան չի խանգարի այդ գործողություններն իրականացնել: Որպես ՀՀ ԱԺ պատգամավոր, ես գտնում եմ, որ ցանկացած նախագահ, ցանկացած իշխանություն պետք է կատարի ամեն ինչ, որպեսզի ստեղծի երկրին հարիր ինֆրաստրուկտուրաներից սկսած, նաև ժողովրդավարության բոլոր սկզբունքներն ապահոված` տարածաշրջանում անվտանգ գոյակցության բոլոր միջոցները, այսինքն` մեր հարևանների հետ կապված, նորից եմ կրկնում, մենք ունենք մի խնդիր` բարիդրացիական… Երկիրը տուն չէ, որ տունս վաճառեմ, գնամ: Ես պատմականորն, նորից եմ կրկնում, գտնվում եմ մի տարածաշրջանում, որտեղ իմ հարևաններն են Վրաստանը, Ադրբեջանը: Մենք պետք է այս փաստը հաշվի առնենք: Եթե հաշվի առնենք, որ վաղ թե ուշ պետք է սկսենք նրանց հետ հարաբերություններ, և ինչքան շուտ նորմալ, մեզ համար շահեկան իրավիճակ լինի, հասկանու±մ եք, հարցը սրան է վերաբերում… Այսինքն` մենք պետք է հասկանանք այս հարցի արժեքը, պատասխանը, վտանգավորության չափը: Իմ կարծիքը սա է, մենք չենք կարող ապրել մենակ, խոսել ինտեգրացման գործընթացից, սարի գլխին մենք չենք կարող լինել մենակ, փակ շուկաների մասին խոսել, անանցնելի սահմանների մասին խոսել, և ցանկացած նախագահ պետք է ամեն ինչ անի, որ այդ ամբողջը ստեղծի, և մենք կարողանանք նորմալ ապրել:
<<Կենտրոն>>.-Որն է լինելու հաջորդ քայլը, սպասել, թե գործել:
Վ. Այվազյան.-Ես այսպես եմ մտածում, սա իմ կարծիքն է, համենայն դեպս, որ խնդիրն այն է, որ մեզանից կախված ցանկացած գործընթաց ՀՀ իշխանություններն իրականացրել են: Այսինքն` ա` գնացել են ստորագրել են, նախապայմանները, որոնք բազմիցս ասել ենք` մեզ համար գոյություն չունեն, մեզ համար նախապայմանը սահմանի բացումն է… Ուրիշի մտքով ինչ է անցնում, հասկանում եք, դա պետք է ամրագրվի, Սահմանադրական դատարանն իր որոշումով հստակ ամրագրեց այն բոլոր… Ինչ եք գտնում, ինչ պետք է անել. շարունակել նորից աշխատել:
Լ. Սարգսյան.-Ինչ վերաբերում է այդ հայտարարություններին` հայերի ներկայությանը Թուրքիայում, դա առաջին դեպքը չէ: Իրոք, այս գործընթացը վիճակը սրեց: Այսօր թուրք հասարակությունը պատրաստ չէ Ցեղասպանությունն ընդունելու, հետևաբար քանի դեռ այդ հասարակությունը պատրաստ չէ այդ փաստն ընդունելուն, Թուրքիայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումը վտանգում է և’ Հայաստանի գոյությունն ընդհանրապես, և’ այնտեղ հայերի գոյությունը: Իհարկե, այո, երկրի զարգացման համար բաց սահմաններն անհրաժեշտ են, բայց դրա համար պարտադիր չէր անպայման այդ կարգի փաստաթուղթ ստորագրել: Դա կարելի էր բանակցությունների արդյունքում էլ ապահովել, և Թուրքիան առանց որևէ նախապայմանի կամ պայմանի սահմանը փակել է, թող բարի լիներ բացել, եթե նա չուներ նախապայմաններ:
Վ. Այվազյան.-Շատ հարգելով Ձեր անձը` ով է իր բարի կամքի դրսևորման արտահայտությունն իրականացնողը:
Լ. Սարգսյան.-Իսկ հիմա Դուք համոզված եք, որ սահմանը բացվելու է, ինչ ենք շահելու, ոչ մի բան չենք շահելու:
Վ. Այվազյան.-Շատ բան ենք շահելու, կարծեմ ես ասացի` ի’նչ ենք շահելու: Ձեզ կարելի է մի հարց տալ. Այ, որ ասում եք բարի լիներ, կբացեր, ինքը բարի չէ, ինչպես եք զգում, որ բարիանա…
Լ. Սարգսյան.-Եթե չենք կարողանում նույնիսկ այս ձևով, ներքին կարգով պայմանավորվածություն ձեռք բերել…
Վարող.-Դե ասում է` եթե բարի չեն, գործ չունենք իրենց հետ:
Վ. Այվազյան.-Որպեսզի ցույց տանք` բարի է, թե բարի չէ, ես իրեն բերում եմ բարության դաշտ, բերում եմ, ասում` սիրելի’ Ամերիկա…
Լ. Սարգսյան.-Ո~չ…
Վ. Այվազյան.-Ինձ ստիպում եք, չէ, որոշակի գործընթացներով է նաև պայմանավորված… Բոլորս սպասում ենք. Էրդողանը պետք է գնա ԱՄՆ, հիմա կգնա, չի գնա, դա հարցի երկրորդ կողմն է: Այս գործընթացները եթե նախկինում ձեզ համար, մեզ համար այդքան էական չէին, հիմա շատ էական են, որովհետև այս գործընթացի ամբողջ կազմակերպման ընդհանուր կոնցեպցիան գտնվում է գերտերությունների կողքին: Այդ բարության դրսևորման խնդիրը մեզ չի մնացել…
Վարող.-Բարությունը քաղաքական կատեգորիա չէ…
Վ. Այվազյան.-Երբե’ք: